حضرت معصومه علیهاالسلام در اول سال 173 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود.
پدرشامام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و مادرش حضرت نجمه بود کهبه علت پاکی و طهارت نفس به او طاهره میگفتند. حضرت معصومه در 28 سالگی ودر روز دوازدهم ربیعالثانی سال 201 هجری قمری در قم رحلت نمود که امروزبارگاه ملکوتی و مرقد مطهرش همچون خورشیدی در قلب شهرستان قم میدرخشد وهمواره فیض بخش و نورافشان دلها و جانهای تشنه معارف حقانی است.
آنحضرت در واقع بتول دوم و جلوهای از وجود حضرت زهرا سلام الله علیها بود.در طهارت نفس امتیازی خاص و بسیار والا داشت که امام هشتم برادر تنی آنحضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند. فرمود: «من زار المعصومةبقم کمن زارنی»؛ کسی که حضرت معصومه علیهاالسلام را در قم زیارت کند مانندآن است که مرا زیارت کرده است.
مقام علم و عرفان ایشان در مرحلهایاست که در فرازی از زیارتنامه غیر معروف ایشان چنین میخوانیم: «السلامعلیک یا فاطمه بنت موسی بن جعفر و حجته و امینه»؛ سلام بر تو ای فاطمهدختر موسی بن جعفر و حجت و امین از جانب موسی بن جعفر. و باز میخوانیم:«السلام علیک ایتها الطاهرة الحمیدة البرة الرشیدة التقیة الرضیةالمرضیة»؛ سلام بر تو ای بانو پسندیده نیک سرشت، ای بانوی رشد یافته، پاکطینت، پاک روش، شایسته و پسندیده.
بدین لحاظ و مقامات عالی معنوی آن بانوست که حضرت رضا علیه السلام درفرازی از زیارتنامه معروفش به ما آموخته که در کنار مرقدش خطاب به اوبگوییم: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة فان لک عندالله شانا من الشان». (ایفاطمه! در بهشت از من شفاعت کن چرا که تو در پیشگاه خداوند دارای مقامی بسارجمند و والا هستی.) امام صادق علیه السلام سالها قبل از ولادت حضرتمعصومه علیهاالسلام در توصیف قم سخن گفته و آن مکان را حرم خاندان رسالتخوانده بود. آنگاه فرمود: به زودی بانویی از فرزندانم به سوی آن کوچ کندکه نامش فاطمه دختر موسی بن جعفر است و با شفاعت او همه شیعیانم وارد بهشتمی شوند.
خاندان عصمت پیامبر در انتظار آن بودند که این دختر ممتازچشم به این جهان بگشاید تا قلب و روی آنان را به دیدار خود روشن و منورگرداند. آغاز ماه ذیقعده برای حضرت رضا علیه السلام و دودمان نبوت و آلعلی علیه السلام پیام آور شادی مخصوص و پایان بخش انتظاری عمیق و شورآفرین بود زیرا حضرت نجمه فرزندی جز حضرت رضا علیه السلام نداشت و مدتهاپس از حضرت رضا نیز دارای فرزندی نشده بود. از آنجا که سال ولادت حضرت رضاعلیه السلام یعنی سال 148 هجری قمری و سال ولادت حضرت معصومه علیهاالسلامسال 173 و بین این دو ولادت بیست و پنج سال فاصله بود و از طرفی امام صادقعلیه السلام ولادت چنان دختری را مژده داده بود، از این رو خاندان پیامبربیصبرانه در انتظار طلوع خورشید وجود حضرت معصومه علیهاالسلام بودند.هنگامی که وی چشم به جهان گشود به راستی که آن روز برای اهلبیت عصمت بهخصوص امام هشتم و حضرت نجمه سلام الله علیها روز شادی و سرور وصف ناپذیر واز ایام الله بود زیرا اختری از آسمان ولایت و امامت طلوع کرده بود کهقلبها را جلا و شفا میداد و چشمها را روشن میکرد و به کانون مقدساهلبیت علیهم السلام گرمی و صفا میبخشید.
این سوال که پیامبر اسلام با آن که چند فرزند دختر داشت چرا حضرت زهرارا بیشتر دوست میداشت و به او بیشتر اعتبار میداد. سوالی است که دربارهحضرت معصومه علیهاالسلام نیز صادق است که چرا حضرت موسی بن جعفر علیهالسلام با داشتن دختران بسیار به حضرت معصومه علیهاالسلام توجه میکرد ودر میان آنها این دختر به آن همه مقامات نایل شد. پاسخش این است که درآیات قرآن و گفتار پیامبر و امامان به طور مکرر معیار، داشتن علم، تقوا وجهاد و سایر ارزشهای والای انسانی است.
به راستی که حضرت معصومهعلیهاالسلام همچون جدهاش حضرت زهرا سلام الله علیها در معیارهای ارزشیاسلام یکهتاز عرصهها و در علم و کمالات و قداست گوی سبقت را از دیگرانربوده بود. وی تافتهای ملکوتی و جدا بافته و ساختار وجودی او از دیگرانممتاز بود. همان گونه که پیامبر اکرم در شان حضرت زهرا سلام الله علیهافرمود: «فداها ابوها»؛ (پدرش به فدایش باد)، حضرت موسی بن جعفر علیهالسلام نیز در شان حضرت معصومه علیهاالسلام فرمود: «فداها ابوها.» حضرتمعصومه علیهاالسلام همنام حضرت فاطمه زهراست در این نام رازها نهفته است.یکی از رازها این بود که در علم و عمل از رقبای خود پیشی گرفته و دیگر اینکه از ورود شیعیان به آتش دوزخ جلوگیری مینماید.
همچنیناز نظر کمالات علمی و عملی بی نظیر است دیگر این که گرچه مرقد مطهرش آشکاراست و همانند مرقد مطهر حضرت زهرا سلام الله علیها مخفی نیست ولی مطابقمکاشفهای که برای بعضی از اولیای خدا روى داده امام باقر یا امام صادقعلیهماالسلام فرمودند: «کسی که مرقد حضرت معصومه علیهاالسلام را زیارت کندبه همان مقصودی نایل خواهد شد که از زیارت قبر حضرت زهرا سلام الله علیهانایل میشود. از دیگر مشابهتهای حضرت معصومه علیهاالسلام به حضرت زهرافداکاری ایشان در راه اثبات ولایت بود زیرا حضرت معصومه علیهاالسلام نیزآن چنان تلاش کرده جان خود را فدا نمود و به شهادت رسید. یعنی حضرت معصومهعلیهاالسلام نیز با کاروانی از حجاز به سوی خراسان برای دیدار چهره عظیمولایتمداران عصر یعنی برادرش حضرت رضا علیه السلام حرکت کرده تا یار ویاور او باشد ولی در مسیر هنگامی که به سرزمین ساوه رسید دشمنان خانداننبوت در یک جنگ نابرابر بستگان و برادرش را به شهادت رساندند و با ریختنزهر در غذایش او را مسموم ساختند که بیمار شد و به قم آمد و پس از شانزدهروز سکونت در قم به شهادت رسید.
همانگونه که حضرت زهرا سلام اللهعلیها با استدلالهای متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علی علیه السلامرا تبیین میکرد، حضرت معصومه علیهاالسلام نیز چنین بود. روایاتی که از آنحضرت نقل شده غالباً درباره امامت و ولایت علی علیه السلام است که بااثبات ولایت او ولایت امـامـان معصوم نیز ثابت میشود برای نمونه حضرتمعصومه با چند واسطه از حضرت زهرا نقل میکنند که فرمود: پیامبر در شبمعراج به بهشت رفت و بر روی پردهای در قصر بهشت دید که چنین نوشته شده:«لا اله الا الله محمدا رسوله علی ولی القوم»؛ (معبودی جز خدای یکتا وبیهمتا نیست محمد رسول خدا و علی ولی و رهبر مردم است) و بر روی پردهدرگاه قصر دیگری نوشته شده است: «شیعت علی هم الفائزون»؛ (شیعیان علیرستگارند). نیز با چند واسطه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل میکندکه فرمود:«الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا»؛ آگاه باشید! کسی که باحب آل محمد از دنیا برود شهید از دنیا رفته است. یکی از روایات او که باچند واسطه به حضرت زهرا سلام الله علیها میرسد این است که: حضرت زهراسلام الله علیها فرمود: آیا سخن رسول خدا را فراموش کردهاید که در روزعید غدیر خم فرمود: هر کس من مولا و رهبر اویم علی هم مولا و رهبر او استو نیز به علی فرمود: نسبت تو به من همانند نسبت هارون برادر موسی به موسی(ع) است. به این ترتیب میبینیم حضرت معصومه علیهاالسلام عالمه محدثه آلطه بود و قدم به جای پای حضرت زهرا سلام الله علیها گذاشت و همچون او درعرصه جهاد و تلاش برای اثبات حق کوشید تا جایی که جانش را فدای ولایت نمودو شهد شهادت نوشید.
شخصیتهای بزرگ دین ارج و منزلت بسیار والایی برای حضرت معصومهعلیهاالسلام قائل بودند و هستند و او را با حضرت زهرا سلام الله علیهامقایسه میکنند:
حضرت امام خمینی (قدس سره) در قصیدهای که شامل 44 بیت است او را با حضرت زهرای اطهر مقایسه کرده در بخشی از آن میگوید:
دختر چون این دو در مشیمه قدرت نــامد و نایـد دگــر هماره مــقدر
آن یک امواج علــم را شده مبــدا ویـن یک افواج حلم را شده مصدر
آن یــک در عالـــم جلالـت کـعبه وین یک در ملک کبریایـی مشــعر
لم یلـــدم بستـه لـب و گرنه بگفتم دخــت خدایـند این دو نــور مطهر
آن یــک خـاک مدینـه کـرد مزین صفــحه قم را نمود این یـک انــور
خاک قم ایـن کرد از شـرافـت جنت آب مــدینه نـمـوده آن یک کــوثر
مرجعکل حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی (قدس سره) مکرر کنار مرقدمطهر حضرت معصومه سلام الله علیها میآمد و در آنجا با تضرع و تواضع خاص،آن حضرت را واسطه قرار میداد و به مناجات میپرداخت.
تهیه و تنظیم: موسسه تبیان(دفتر قم)